ارتباط میان سلامت شناختی و سلامت روان

هنگام صحبت از مراقبت از مغز، تمایز میان «سلامت شناختی» و «سلامت روان» گاهی دشوار می‌شود؛ دو بُعدی که به‌شدت درهم‌تنیده‌اند و هر یک می‌تواند دیگری را دگرگون کند. بهبود کارکردهای ذهنی بدون توجه به بهزیستی روانی به نتیجهٔ مطلوب نمی‌رسد و بالعکس.

سلامت شناختی چیست؟

سلامت شناختی به عملکردها و فرایند‌های مغز اطلاق می‌شود که کسب، پردازش، ذخیره و بازیابی اطلاعات را ممکن می‌سازد. توانایی اندیشیدن، استدلال، یادآوری، تمرکز، تصمیم‌گیری و انجام وظایف زیرمجموعهٔ سلامت شناختی‌اند و برای یادگیری، حل مسئله و حفظ کیفیت زندگی ضروری هستند.

مهم‌ترین کارکردهای شناختی:

• حافظه
• توجه و تمرکز
• سرعت پردازش اطلاعات
• مهارت‌های دیداری‌–فضایی
• کارکردهای اجرایی (برنامه‌ریزی، بازداری، انعطاف‌پذیری ذهنی و …)
• پردازش شنیداری
• زبان
• شناخت اجتماعی

کارکردهای شناختی می‌توانند تحت تأثیر عوامل بی‌شماری قرار گیرند. بیماری‌های جسمی، آسیب‌های مغزی یا اختلالات روان‌شناختی ممکن است ناتوانی‌های کوتاه‌مدت یا پایدار ایجاد کنند. پیری نیز معمولاً به اختلالات ماندگار (از خفیف تا شدید) می‌انجامد.

• ضربهٔ مغزی ممکن است حافظه یا تمرکز را مختل سازد.
• در اسکیزوفرنی، توانایی برنامه‌ریزی و سایر کارکردهای اجرایی می‌تواند کاهش یابد.
• پس از سکتهٔ مغزی، نقص توجه یا اختلال زبانی رایج است.

افزون بر این، کم‌خوابی، استرس یا فشار روزانه نیز موجب اختلالات موقتی شناختی می‌شوند؛ مثلاً کمبود خواب، برنامه‌ریزی و تمرکز را کاهش می‌دهد، در حالی که استرس می‌تواند حافظه و توجه را تضعیف کند.

سلامت روان چیست؟

سلامت روان به بهزیستی عاطفی، روان‌شناختی و اجتماعی ما اشاره دارد و افکار، احساسات و رفتارهای ما را در بر می‌گیرد؛ عواملی که تعیین می‌کنند جهان را چگونه می‌بینیم و با آن تعامل می‌کنیم. سلامت روان پویاست و در گذر زمان تغییر می‌کند، توانِ کنار‌آمدن با استرس، روبه‌رو شدن با چالش‌ها و حفظ روابط سالم را سامان می‌دهد.

سه رکن کلیدی سلامت روان:

1. بهزیستی هیجانی
   دربرگیرندهٔ شناخت و مدیریت مؤثر احساسات و تنظیم مناسب آن‌ها در موقعیت‌های گوناگون است.
2. بهزیستی روان‌شناختی
   شامل توانایی‌های شناختی، عزت نفس، تاب‌آوری، رضایت کلی از زندگی، ذهنیت مثبت و احساس هدفمندی می‌شود.
3. بهزیستی اجتماعی
   کیفیت تعاملات و شبکهٔ حمایتی را پوشش می‌دهد؛ پیوندهای سالم اجتماعی و حس تعلق، سلامت روان را تحکیم می‌کند.

سلامت شناختی و سلامت روان چگونه بر یکدیگر اثر می‌گذارند؟

اختلال در یک حوزه غالباً دیگری را به خطر می‌اندازد. ناراحتی عاطفی می‌تواند به نقص های شناختی بینجامد، و برعکس، ضعف شناختی ممکن است انسان را از لحاظ احساسی درمانده و عزت نفس را خدشه‌دار کند.

مثال:
فرض کنید نوازندهٔ پیانوی قابلی هستید اما دچار سکتهٔ مغزی می‌شوید. ناگهان نمی‌توانید مانند گذشته بنوازید و تمرکز لازم برای تمرین نیز مختل شده است. این تجربهٔ ناامیدکننده احتمالاً به افسردگی و اضطراب می‌انجامد که خود کارکردهای اجرایی و سایر مهارت‌های شناختی را ضعیف‌تر می‌کند. اگر در نتیجهٔ این هیجانات از جمع دوستان کناره بگیرید، انزوای اجتماعی صدمهٔ بیشتری به هر دو جنبهٔ سلامت شما می‌زند. این چرخه نشان می‌دهد چرا مراقبت هم‌زمان از سلامت شناختی و روان حیاتی است.

مراقبت از سلامت شناختی و سلامت روان به‌طور هم‌زمان

خبر خوب آن است که بسیاری از عادات سالم، هر دو بُعد را تقویت می‌کنند:

• تعامل اجتماعی و گفت‌وگو با عزیزان
• رژیم غذایی متعادل، به‌ویژه سرشار از اسیدهای چرب امگا‑۳
• دریافت کافی نور خورشید در طول روز
• خواب کامل شبانه (۷ تا ۹ ساعت)
• ورزش منظم
• وقت‌گذرانی در فضای باز
• مدیریت استرس (مثلاً با تمرین‌های ذهن‌آگاهی)
• تمرین‌های مغزی دیجیتال یا نوشتاری
• استراحت‌های کوتاه برای پیشگیری از فرسودگی

نتیجه‌گیری

• سلامت شناختی ظرفیت مغز برای یادگیری، استدلال و انجام وظایف است.
• سلامت روان به بهزیستی عاطفی و روان‌شناختی ما مربوط می‌شود.
• این دو حیطه متمایز، اما به‌شدت به‌هم وابسته‌اند و بر یکدیگر اثر متقابل دارند.
• مراقبت هم‌زمان از هر دو برای دستیابی به رفاهِ جامع ضروری است و می‌توان با عادات روزمرهٔ سالم آن‌ها را تقویت کرد.

در صورتی که در هر یک از این مسائل نیاز به کمک دارید می توانید با ما در تماس باشید:

۰۲۱۸۸۸۰۲۰۶۳