گزارش انجمن جهانی آلزایمر ۲۰۲۵: نقش توانبخشی شناختی در ارتقای استقلال و عملکرد بیماران
۷ مهر, ۱۴۰۴
ارزیابی شناختی کودکان؛ کلید شناخت توانایی‌های ذهنی و رشد تحصیلی آن‌ها
۵ آبان, ۱۴۰۴تست کشیدن ساعت برای آلزایمر و زوال عقل: هر آنچه مراقبان باید بدانند
فهرست مطالب
- تست کشیدن ساعت چیست؟
- نحوه عملکرد
- مزایای تشخیص زودهنگام
- مزایا و معایب
- دقت تست
- نحوه انجام تست
- تفسیر نتایج
- جایگزین‌ها و مقایسه‌ها
تست کشیدن ساعت چیست؟
تست کشیدن ساعت (Clock-Drawing Test) یا به اختصار CDT، روشی سریع و ساده برای شناسایی اختلالات عملکرد مغز، از جمله نشانه‌های اولیه‌ی بیماری آلزایمر و سایر انواع زوال عقل است. این تست حتی توسط افراد غیرپزشک و در منزل نیز قابل انجام است؛ فقط به یک برگ کاغذ، مداد و چند دقیقه زمان نیاز دارید.
اگرچه تست در ظاهر بسیار ابتدایی به‌نظر می‌رسد، اما بیش از ۱۰۰ سال است که به عنوان یک ابزار غربالگری مؤثر توسط متخصصان استفاده می‌شود. نتایج آن می‌تواند به‌صورت تصویری واضح، به خانواده‌ها نشان دهد که ممکن است مشکلی در عملکرد مغز عزیزشان وجود داشته باشد.
نکته مهم این است که تست کشیدن ساعت به تنهایی برای تشخیص قطعی زوال عقل کافی نیست. تشخیص واقعی نیازمند معاینه توسط پزشک و انجام چندین آزمایش است. انجام این تست در خانه فقط می‌تواند به خانواده‌ها کمک کند تا تصمیم بگیرند آیا لازم است فرد را نزد پزشک ببرند یا خیر.
نحوه عملکرد تست
روش انجام CDT بسیار ساده است. فردی که مشکوک به زوال عقل است، مداد و برگه‌ای دریافت می‌کند و از او خواسته می‌شود ساعت آنالوگی رسم کند که زمان را روی «یازده و ده دقیقه» نشان دهد. محدودیت زمانی وجود ندارد، اما معمولاً کمتر از یک دقیقه طول می‌کشد.
اگر ساعت به شکل غیرطبیعی کشیده شود، احتمال وجود زوال عقل مطرح است و باید بررسی‌های تخصصی بیشتری انجام شود.
پزشکان می‌توانند از سیستم‌های امتیازدهی پیچیده برای ارزیابی دقیق‌تر استفاده کنند (مثلاً بررسی موقعیت اعداد و عقربه‌ها)، اما پژوهش‌ها نشان داده‌اند که در نهایت CDT بیشتر به عنوان یک تست «قبول/رد» (pass/fail) مؤثر است تا نیاز به آزمایش بیشتر مشخص شود.
مزایای تشخیص زودهنگام
با وجود سادگی CDT، این تست می‌تواند به شناسایی مراحل اولیه آلزایمر یا زوال عقل کمک کند. اهمیت تشخیص زودهنگام در این است که داروها و درمان‌ها در مراحل اولیه مؤثرتر هستند. هرچند درمان قطعی وجود ندارد، اما می‌توان علائم را کنترل کرد، به‌ویژه اگر زود تشخیص داده شوند.
برخی علائم اولیه شامل:
- مشکل در برنامه‌ریزی یا حل مسئله
- دشواری در انجام کارهای آشنا
- گم‌کردن زمان و مکان
- جاگذاشتن وسایل
- مشکلات گفتاری یا نوشتاری
- تغییرات خلقی یا کاهش تمایل اجتماعی
مزایا و معایب تست
تست کشیدن ساعت در اوایل قرن بیستم برای بررسی آسیب‌های مغزی سربازان طراحی شد، اما از دهه ۱۹۸۰ تاکنون، بیشترین کاربرد آن برای تشخیص زودهنگام آلزایمر و انواع مشابه زوال عقل بوده است. انجمن آلزایمر و بسیاری از محققان این تست را ابزاری معتبر و مفید می‌دانند.
مزایا:
- سریع: اجرای تست و تفسیر آن تنها چند دقیقه طول می‌کشد.
- ساده: بدون نیاز به آموزش خاص.
- کم‌هزینه: فقط به یک کاغذ و مداد نیاز است.
- قابل‌پذیرش: افراد معمولاً از انجام آن احساس استرس نمی‌کنند.
معایب:
- اگر توسط غیرپزشک تفسیر شود، احتمال خطا وجود دارد.
- تست فقط وجود مشکل را نشان می‌دهد، نه نوع دقیق زوال عقل.
دقت تست
مطالعات متعددی دقت CDT را بررسی کرده‌اند و بیشتر آن‌ها نشان داده‌اند که این تست حدود ۸۵٪ دقت دارد — چه در تشخیص افراد مبتلا (حساسیت)، چه در تشخیص افراد سالم (ویژگی).
برای کشیدن یک ساعت، فرد باید دستور را درک کرده، آن را به عمل تبدیل کند، شکل ساعت را به خاطر آورد و مفهوم «ده دقیقه بعد از یازده» را بفهمد. هر یک از این مراحل، عملکرد چند بخش از مغز را نیاز دارد که در بیماران مبتلا به آلزایمر مختل می‌شود.
نحوه انجام تست کشیدن ساعت
مرحله ۱:
در محیطی آرام و آشنا، فرد را پشت میز بنشانید. برگه‌ی خالی (مثلاً سایز A4) و مداد بدهید. بهتر است از مداد پاک‌کن‌دار استفاده کنید تا اضطراب فرد کمتر شود.
مرحله ۲:
بگویید: «ساعتی بکش که زمان یازده و ده دقیقه را نشان دهد.»
در صورت نیاز، می‌توانید توضیح دهید: «یک دایره بکش، عددهای ساعت را اضافه کن و سپس عقربه‌ها را بگذار.»
مرحله ۳:
اجازه دهید به دلخواه خود انجام دهد. معمولاً کمتر از ۱۰ دقیقه طول می‌کشد. در صورت سؤال پرسیدن، فقط بگویید: «هرطور فکر می‌کنی درست است انجام بده.»
مرحله ۴:
ساعت را ارزیابی کنید. اگر فرد از انجام خودداری کند یا تمرکز نداشته باشد، بهتر است با پزشک مشورت شود.
نکته: برخی پزشکان ترجیح می‌دهند دایره ساعت را از قبل روی کاغذ بکشند، اما اگر فرد خودش آن را رسم کند، می‌توان مشکلات گرافیکی یا فضایی را بهتر مشاهده کرد.
تفسیر نتایج
بار دیگر لازم است تأکید شود که تست کشیدن ساعت (CDT) به‌تنهایی نباید برای تشخیص زوال عقل مورد استفاده قرار گیرد. این تست ابزاری مفید است که در جامعه پزشکی به‌طور گسترده پذیرفته شده، اما تنها یک گام کوچک در فرآیند ارزیابی احتمال ابتلا به زوال عقل محسوب می‌شود. برای تشخیص قطعی اینکه فرد به آلزایمر یا نوع دیگری از زوال عقل مبتلا است، انجام آزمایش‌ها و ارزیابی‌های بیشتر توسط پزشک الزامی است.
با این حال، پس از آنکه عزیزتان ساعت را کشید، می‌توانید نقاشی را بررسی کنید تا ببینید چه اشکالاتی ممکن است در آن وجود داشته باشد. از آنجا که انواع مختلف زوال عقل قسمت‌های متفاوتی از مغز را درگیر می‌کنند، چند ویژگی در نقاشی می‌تواند نشانه‌گر نوع اختلال باشد:
اندازه‌ی ساعت
بیمارانی که زوال عقل آن‌ها ناشی از بیماری پارکینسون یا هانتینگتون است، معمولاً ساعتی کوچک‌تر از حد معمول می‌کشند (کمتر از دو اینچ قطر). در مقابل، افرادی که به بیماری آلزایمر مبتلا هستند، تمایل دارند ساعتی بزرگ‌تر بکشند (بیش از ۱۰ اینچ قطر).
تمرکز بیش از حد بر زمان
افرادی که دچار آلزایمر یا زوال عقل ناشی از پارکینسون هستند، معمولاً بیش از حد روی قرار دادن دقیق عقربه‌ها تمرکز می‌کنند تا زمان درست نمایش داده شود. این نوع وسواس در تنظیم دقیق زمان در سایر انواع زوال عقل کمتر مشاهده می‌شود.
خطاهای گرافیکی
اگر ساعت از نظر کلی درست به نظر برسد، اما خطوط آن نامرتب، موج‌دار یا شکسته باشد، این می‌تواند نشانه‌ای از بیماری هانتینگتون یا زوال عقل عروقی باشد، نه الزاما آلزایمر. در این حالت ساختار کلی ساعت وجود دارد، اما ظرافت و یکنواختی طراحی مختل شده است.
خطاهای شدید یا رادیکال
اگر ساعت رسم‌شده حتی شبیه ساعت نباشد، احتمال بسیار زیادی وجود دارد که فرد به آلزایمر مبتلا باشد، نه هانتینگتون، پارکینسون، زوال عقل عروقی یا فرونتوتمپورال. در این حالت، نقاشی ممکن است فاقد شکل دایره‌ای، عددگذاری یا عقربه‌های منظم باشد و نشانه‌ای از از‌دست‌رفتن توانایی درک ساختار کلی اشیاء است.
خطاهای فضایی
اگر در نقاشی شکاف‌های بزرگ، عددهایی خارج از دایره یا اعداد فقط در یک سمت از صفحه وجود داشته باشند، این می‌تواند نشانه‌ای از زوال عقل ناشی از پارکینسون، زوال عقل لویی‌بادی یا زوال عقل عروقی باشد. این نوع الگوها کمتر در بیماران آلزایمری دیده می‌شود، اما نشان‌دهنده‌ی مشکلات در درک فضا و توزیع متقارن اشیاء هستند.
✅ جمع‌بندی:
تست کشیدن ساعت ابزاری ساده، کم‌هزینه و مؤثر برای شناسایی اختلالات شناختی است. اجرای آن در خانه می‌تواند نخستین گام در مسیر تشخیص زودهنگام آلزایمر باشد. بااین‌حال، تفسیر نتایج آن باید حتماً توسط پزشک متخصص انجام گیرد.
